MOSTOVI NA RIBNICI I VEZIROV MOST

 

Dopustite da osjećam apsolutno zadovoljstvo što su sve ljudske pobjede moje

 

          Imajući  u vidu da je Podgorica nastala i razvijala se u slivu većeg broja rijeka, od kojih Morača i Ribnica protiču samim centrom grada, ne čudi  što je  istovremeno i grad starih mostova. Nažalost, samo manji broj njih je ''stigao'' do naših dana u svom izvornom konceptu i prvobitnom arhitektonskom rješenju. To je posljedica nekritičke sanacije mostova, ili njihovog prilagođavanja trenutačnim društvenim potrebama. Tako su neki od starih mostova kojim se Podgorica dičila i bila prepoznata  i trajno izgubljeni.

          Najveći broj tih mostova  premošćavao je obale Ribnice. Ovo ne začuđuje, obzirom da Ribnica cijelom dužinom toka od izvora do ušća, oko četiri km. protiče kroz grad, te su mostovi bili uslov daljeg razvoja grada i njegove lakše komunikacije s bogatim zaleđem. Istovremeno svojim kanjonom usječenim u krečnjačkom terenu dubine 6 do 9 m, te raznovrsnim oblicima  reljefa  kao i brojnim meandrima, te bogatom florom, Ribnica je inspirisala  nepoznate arhitekte i neimare, da razigranom maštom dodatno oplemenjuju prirodu. Tako je nastala rijetko poznata simbioza prirode i ambijenta stvaranog ljudskom rukom. Time je istovremeno ''bačena rukavicu izazova'' budućim podgoričkim arhitektama i urbanistima. Ova simetrija i opšti sklad mogao se postići samo uvažavanjem morfologije terena na kojem se objekat podizao, te njegovoj ukupnoj okrenutosti prirodi.

          Istovremeno ova istorija gradnje mostova ima itekako značajno mjesto u ukupnom razvoju jednog naroda i sredine. U njoj se prepoznaje mnogo onoga što obilježava jedno vrijeme, konkretna društvena zbivanja i čovjeka u njima.

          Samo tako shvaćeni  podgorički mostovi izmiču onoj sirovoj definiciji mosta kao konstrukcije kojom put prelazi preko neke prepreke. Ovo posebno iz razloga što funkcionalnost podgoričkih mostova nikada nije išla na uštrb njihove estetske vrijednosti. To je konačno iznjedrilo prepoznatljivo podgoričku tradiciju mostogradnje koja nije opterećena monotonom jednolikošću. Naprotiv ona je dodatno afirmisala onaj poslovični podgorički individualizam i smisao za ambivalentnost. Inače, po svim osnovnim parametrima ovi mostovi pripadaju grupaciji mostova osmanske civilizacije s primjesom lokalne tradicije.

         

          Ribnica sa svojim hamamima, brojnim mlinovima, mostovima i bezbrojnim kupalištima zavrijeđuje da u njoj ne prepoznajemo samo rijeku sa ovim sadržajima. Dio je to podgoričke prošlosti i istorije, te usuđujem se ustvrditi i dio genetskog supstrata svakog staropodgoričanina, koji se mogao razviti samo u uslovima postojanja osobenog sociološko-kulturološkog habitata, kakav je inače bio stara Podgorica. Tako shvaćeni stari podgorički mostovi su sami sebe kandidovali za adekvatniju revitalizaciju, u vremenima u kojim tehnološki napredak protežira opštu funkcionalnost. Time se na širem planu (ne)svjesno promovisala kultura koja je  stremila da život učini udobnijim i lakšim i po cijenu opšte empatije. Međutim, ta  nova kultura nije bila u mogućnosti  ponuditi odgovore na egzistencione društvene potrebe, niti je  pak bila obećavajuća  kada je u pitanju ona vapijuća potreba za humanizacijom odnosa u društvu. Ova humanizacija ukupnih društvenih odnosa u svakom slučaju morala je početi od poštovanja prirode i kulturno-istorijskog nasljeđa, što se ipak moralo i mora sačuvati za buduće naraštaje. Zanemarujući ove samo naizgled nebitne činjenice, ne čudi što je Podgorica gubila onu magičnu moć oblikovanja urbanih vrijednosti življenja. Podsjećam da su sva  ljudska prava individualna, samo što se neka poput naprijed apostrofiranih prava na kulturu i  zdravu životnu sredinu uživaju na kolektivan način.

          Staropodgoričko naselje Drač ostaće upamćeno između ostalog i po tome što je Podgoricu definitivno spustilo na obale Ribnice, utirući put budućeg širenja grada na prostor s njene desne strane. Taj prostor bio je poznat pod nazivom Livade i služio je kao logorište turskog nizama, a istovremeno i kao groblje gdje su sahranjivani poginuli ili umrli turski vojnici. Drački mostovi čine prepoznatljivim ovo staropodgoričko naselje. Prateći tok Ribnice neposredno po njenom ulasku u Drač,  nizvodno od Cvjetnog brijega, nalazi se  Kapadžića most. Na mjestu prvobitnog mosta koji je uništen tokom Drugog svjetskog rata danas stoji armirano-betonska konstrukcija. Most o čijem se nastanku malo zna nosi naziv ugledne staropodgoričke familije Kapadžić. Da li je istovremeno bio i njihov vakuf, ili su pak članovi ove porodice, čije su kuće bile u neposrednoj blizini mosta, kao mutevelije vodili brigu o njegovom održavanju, sto je inače bio čest primjer tokom osmanske dominacije, prekriveno je velom zaborava. Po kazivanju savremenika, te prema onome što se može potvrditi sa starih fotografijija, most je bio građen od fino tesanog kamena, i činjelo ga je šest lukova, koji su  kaskadno pratili kanjon Ribnice s njene lijeve obale prema Cvjetnom brijegu,  spuštajući se  do same rijeke koja je konačno premošćena sa tri luka na njenom najužem proboju kroz krečnjački teren, na jednom od brojnih ribničkih meandera. Uzdignuti kameni parapet, na početku mosta, služio je od prvih dana kao sjednik- mjesto okupljanja i druženja, okolnih mještana, naročito tokom vrelih podgoričkih ljetnjih noći. Pjesma uz ćemane, uli saz bili su neizostavni ambijent ovog druženja, po čemu će Kapadžića most biti za dugo prepoznavan.