NEPOZNATO O POZNATOM

 

                                                    Taba(h)ana i u njoj Tabački most

 

 

          Razvijena manufakturna proizvodnja koju je zakonomjerno pratio i razvoj trgovine, učinjela je Podgoricu značajnim zanatskim i trgovačkim centrom. Tako je njeno prisajedinjenje matici Crnoj Gori nakon Berlinskog kongresa 1878. godine obogatilo ovu državu u nastajanju sa novih 133 zanatske i 153 trgovačke radnje. Specifičnost podgoričke manufakture, potkraj turske vladavine, činjeli su osobito razvijeni mutavdžijski, bojadžijski i tabački zanat, što se dovodi u vezu s razvojem stočarstva. Osnovu stočarstva činjelo je Ćemovsko polje, koje nije pružalo uslove za razvoj zemljoradnje, ali je obilovalo stepskom vegetacijom, i sve do prvih ljetnjih suša služilo kao ispaša za brojna stada ovaca. Velikim buljucima ovaca isticale su se dračke familije među kojima su se izdvajali: Turkovići, Drickovići i Orahovci. Vremenom ce podgorički mesari izgraditi svoje klaonice (kasapnice), na obali Ribnice, ispod gradskih bedema s njihove sjeverne strane. Time su stvoreni uslovi da se uz mesarski zanat razvije i prerada kože, čija trgovina će pronijeti ime Podgorice i izvan granica Crne Gore.  Ilustrativan podatak sadržan je u činjenici da se tridesetih godina devetnaestog vijeka  iz Podgorice godišnje izvozilo pet vagona vune, 100.000 jagnjećih i jarećih koža i 20.000 ovčijih i kozjih koža.''[1] Skoro cjelokupan uvoz i izvoz robe iz Podgorice odvijao se preko Skadra lađama zvanim ondre. Time je privredni razvoj Podgorice dodatno doprinio projektovanju dva gradska naselja na suprotnim krajevima jezera koje ih je spajalo i razdvajalo istovremeno.

 

          Zbog specifičnosti procesa prerade kože, u svim urbanim sredinama ondašnje Osmanske imperije, djelatnici koji su se bavili ovim zanatom, podizali su svoje radionice izvan grada i po mogućnosti podalje od naselja. Podgorica u tom smislu nije bila izuzetak. Klaonice i štavionice kože biće podignute izvan gradskih bedema s njihove sjeverne strane. Vremenom, najvjerovatnije tokom XVII vijeka, ovaj moćni tabački esnaf će na tom mjestu sagraditi most preko Ribnice koji po njima i ponese naziv Tabački most. U osnovi naziva je turska riječ tabak-koža. Most je u narodu bio poznat i pod nazivom Most kod kasapnice. Građen je od fino tesanog kamena s jednim elegantnim lukom, koji se idealno stopio s netaknutom ljepotom Ribnice na jednom od njenih brojnih meandera. Istovremeno pokazalo ce se da je most bio nukleus oko kojeg će ubrzo nastati još jedna podgorička mahala.

 

          Rijetko ko od namjernika koji danas prolazi Tabačkim mostom, znade da hodi negdašnjim centrom osobnog podgoričkog naselja zvanog Tabahana.  Bila je to  mahala koja se razvila na obali Ribnice s jedne i druge strane Tabačkog mosta, a sastojala se od većeg broja kućeraka zidanih i razbacanih bez nekog reda i pravila na obali rijeke, ili u vidu sojenica nad samom vodom. Njeni stanovnici su se bavili poglavito kovačkim zanatom. Bila je to tipična zanatska mahala s puno vreve  i pjesme, koja bi odjekivala od udaraca kovačkih čekića o nakovanj, posebno za Ajdarljez ili Đurđevdan, kada su kovači na taj način trebali ojačati Dukljanove zindžire, kojima je bio vezan za pećine podno Vezirova mosta. Cijele godine on je bijesno zubima  glođao zindžire, trzajući  glavom, što je iole pažljiviji prolaznik mogao lako uočiti sa mosta. Bila je to u stvari trava kojom su se poigravali morački valovi, iznikla pod vodom na moračkim pećinama.

U ambijentu opšteg derneka Tabahane, kocki skloni podgorički hazarderi, skraćivali su vrijeme uz prepoznatljivo lokalnu kartašku igru, zvanu kaluč. Bio je to osobeni podgoricki rulet. U Tabahani su se ovi preko noći bogatili ili gubili kuću i imanje, kako se i danas uobičava reći za žestoke kockare.

 

          Istovremeno tu su mladi i nadobudni podgorički bećari nerijetko sticali i svoja prva ljubavna iskustva, o čemu su uz neizbježnu podgoričku pjesmu i ćemane ispredali romantične priče o najnevjerovatnijim poduhvatima koje je mogla iznjedriti samo razigrana mašta podgoričkih cikotića uvijek spremnih na šeretluk ili zajedljivu šalu.

 

          Oni s manjim uzletima mašte i smjelosti gledali su na to kritički i s prezrenjem, tražeći uzroke svemu u nestajanju tradicionalnih moralnih skrupula zajednice koja je umjela sputavati svaki ''neprimjereni'' individualizam. Nijesu izostajale ni kletve upućene Taba(h)ani. Ada, jedna da joj se steče dosta bi joj bilo. Konačno, kletve su je i sustigle, u vidu nerazumijevanja i neznanja ondašnjih urbanista, što će konačno uništiti ovo naselje, koje se nije uklapalo u njihovu viziju izgradnje Titograda, koji je i na ovaj način sve više kidao veze sa Podgoricom, ne uviđajući svu pogubnost ovog u suštini ireverzibilnog procesa.

 

          Tako su se stanovnici Taba(h)ane mimo svoje volje i bez suvišnih pitanja skrasili na periferiji Podgorice, na vjetrometini Ćemovskog polja, koja im je ponuđena kao nadomjestak za presjeljenje iz centra grada.

 

          Inače, ''Koncepcijom urbanističkog plana iz 1957. godine negirana je većina objekata u gradu. Tako od 14.000 stanovnika koliko je tada imala Stara varoš smatralo se da 10.000 stanovnika ne bi moglo zadržati svoje kuće jer treba da se ruše radi izgradnje novih višespratnica. Ova koncepcija bila je predviđena i urbanističkim planom iz 1964. godine.''

 

            Kao nijemi svjedok koji podsjeća i opominje, još uvijek opstaje, doduše ranjen samo Tabački most, pa i on zaklonjen od očiju znatiželjnika zgradom budućeg muzičkog centra.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                   Tabahana

                                                                                                                 Abdulah Bato Abdić